Zamek Królewski na Wawelu

Zamek był na przestrzeni wieków wielokrotnie rozbudowywany i odnawiany. Liczne pożary, grabieże i przemarsze obcych wojsk, połšczone z niszczeniem rezydencji powodowały, iż obiekt wielokrotnie odbudowywano w nowych stylach architektonicznych oraz remontowano jego szatę zewnętrznš, a także przekształcano i zmieniano wyglšd i wyposażenie wnętrz.

Wiek XI i XII Na terenie zamku podczas wykopalisk archeologicznych stwierdzono istnienie już w XI wieku dużej liczby obiektów murowanych, także o charakterze rezydencjonalnym. Takš funkcję mogła pełnić tzw. sala o 24 słupach, którš okreœla się jako palatium. Większy zamek obronny zbudowano na przełomie XI i XII wieku w północno-wschodnim narożniku wzgórza. Było to skutkiem przeniesienia stolicy Polski do Krakowa. Rezydencja, wzniesiona w stylu romańskim, składała się co najmniej z czworokštnej wieży obronnej przy Kurzej Stopce i budynku mieszkalnego. Oprócz tego znajdowały się w pobliżu liczne budynki sakralne. Na wschód od wšwozu, dzielšcego wówczas wzgórze, Wawel okršżono pierœcieniem murów i dobudowano kolejne obiekty. Zespół ten nazwano zamkiem wyższym. Na zachód od wšwozu wznosił się tzw. zamek niższy, będšcy osadš przygrodowš, w wale której wzniesiono od wschodu okršgłš romańskš wieżę koło bramy wychodzšcej w kierunku rzeki.

Wiek XIV i XV W XIV wieku, za panowania Władysława I Łokietka, zamek został rozbudowany o tzw. Wieżę Łokietkowš i inne, mniejsze budynki. Prócz tego nadal istniały jeszcze drewniane, co się zmieniło za czasów Kazimierza III Wielkiego, który rozbudował rezydencję monarszš, aby przeznaczyć jš dla pomieszczenia aparatu państwowego, znacznie przez króla powiększonego. Przyczynš było również naœladownictwo stylu europejskiego, którego wzorem byli inni władcy tego kontynentu. Zamek składał się wówczas z kaplicy œw. Marii Egipcjanki, piętrowego skrzydła z krużgankami od strony dziedzińca (przeznaczone na mieszkania królewskie), gruntownie odnowionej Wieży Łokietkowej oraz innych, luŸnie usytuowanych obiektów, tworzšcych poœrodku nieregularny dziedziniec zamknięty. Sklepione w stylu gotyckim wnętrza były pokryte malowidłami. Całoœciš prac budowlanych kierował Wacław z Tenczyna(?). Z panowaniem Jadwigi Andegaweńskiej i Władysława II Jagiełły wišże się dobudowanie tzw. Wieży Duńskiej i Kurzej Stopki (która odgrywała rolę sięgajšcego poza mury danskera, czyli œredniowiecznej toalety zamkowej[2]), a także pokrycie œcian polichromiš wykonanš przez malarzy ruskich sprowadzonych z Przemyœla. W czasach panowania Władysława Jagiełły powstał zespół Bramy Dolnej składajšcy się z dwóch bram i trzech baszt. Zamek przetrwał w takim stanie do roku 1499, kiedy strawił go pożar.

Wiek XVI Fragment arrasu Ryœ i Jednorożec utkanego w Brukseli według projektu Michiela Coxie - należy do wawelskiej kolekcji arrasów Zygmunta Augusta, (ok. 1550) Arras z królewskimi monogramami S.A. Sigismundus Augustus, (ok. 1555) Zniszczony przez pożar zamek odbudowy doczekał się kilka lat póŸniej. Inicjatorami tego przedsięwzięcia byli królewicz Zygmunt i król Aleksander Jagiellończyk, którzy chcieli, aby zamek wybudować w (nowym wówczas dla nich) stylu renesansowym. Sprowadzono wtedy z Węgier architekta włoskiego pochodzenia – Franciszka Florentczyka. Artysta przystšpił w 1504 roku[3] do budowy zachodniego skrzydła. Współpracowali z nim muratorzy i lapicydzi (murarze i kamieniarze), m.in. Jan z Koszyc, Włoch Ugulino, Kacper Simon z Sabinowa, Jan Włoch. Gdy je ukończył, zabrał się do stawiania jeszcze północnego i wschodniego, które ukończył w 1516 r., zaczynajšc dobudowywać krużganki. Z powodu œmierci pracami miał kierować Bartłomiej Berrecci, który, zajęty wznoszeniem kaplicy Zygmuntowskiej, funkcję tę powierzył Benedyktowi z Sandomierza. Powstajšca wówczas budowla miała kształt czworoboku z dziedzińcem zewnętrznym. Niesprzyjajšce jednak warunki geologiczne, zwišzane z układem terenu (spadek zbocza), spowodowały wzniesienie jedynie œciany kurtynowej od strony południowej. W 1530 r. budowę przejšł Bartłomiej Berrecci. Współpracowali z nim wówczas stolarze, m.in.: Jerzy z Nysy, Sebastian Tauerbach z Wrocławia, Hans Dürer z Norymbergi (brat Albrechta), Piotr Dziwak (Wunderlich), Andrzej Jungholcz z Bawarii, Jan Poznańczyk i inni. Rezydencja była już ukończona w 1536 r., jednak uległa ona pożarowi w tym samym roku. Zniszczone były skrzydła: południowe i wschodnie. Do odbudowy przystšpiono w 1537 roku. Poczštkowo pracami kierował Bartłomiej Berrecci, jednak zmarł on tego samego roku. Od 1537 do 1545 r. prace nadzorował Mikołaj Castiglione, w latach 1545–1549 zaœ Mateusz Włoch. Niebawem magnaci i szlachcice zaczęli wznosić podobne budynki, wzorujšc się na zamku. Kolejny pożar dotknšł zamku w 1595 r., niszczšc skrzydła północne i północnš częœć wschodniego. Król Zygmunt III Waza do odbudowy zatrudnił głównie artystów włoskich. Prace nadzorował Giovanni Trevano, współdziałajšcy m.in. z Ambrożym Meazi i Janem Chrzcicielem Petrinim. Przebudowano częœć wnętrz, nadajšc im wystrój wczesnego baroku rzymskiego z manierystycznymi plafonami oraz polichromiš pędzla Tomasza Dolabelli i Kaspra Kurcza. Z zewnštrz pałac wzbogacono poprzez wzniesienie dwóch narożnych wież: około 1603 roku powstała Wieża Zygmunta III Wazy (narożnik północno-wschodni koło Kurzej Stopy), a około 1620 roku wzniesiono identycznš Wieżę Sobieskiego (narożnik północno-zachodni), które zwieńczono wysokimi hełmami. Tak powstały pałac miał charakter baroku rzymskiego.

Wiek XVII i XVIII W roku 1606 król Zygmunt III Waza przeniósł się (wraz ze swoim dworem) na stałe do Zamku Królewskiego w Warszawie. W 1649 roku na zamku wybuchł pożar. Stan rezydencji pogorszył się w czasie potopu szwedzkiego, w latach 1655–1657, zamek okupowały wrogie wojska, rabujšc i niszczšc go przy tym. Restauracja obiektu odbyła się za czasów króla Jana III Sobieskiego (w latach 1689–1692), który przeznaczył na ten cel odpowiednie fundusze. Mianował również konserwatora obrazów wawelskich – malarza Jana Trycjusza. Kolejna tragedia nastšpiła w 1702 r., kiedy pijani szwedzcy żołnierze (którzy opanowali budynek wraz z całym wzgórzem), zapalili w jednej z komnat ognisko, powodujšc trwajšcy tydzień pożar zamku. Zniszczył on wszystkie pomieszczenia w skrzydle północnym i większa częœć skrzydła wschodniego po Schody Poselskie, a także dachy. Pozbawiony opieki zamek niszczał, mimo że w 1705 roku położono prowizoryczne nowe dachy. Inicjatorem uporzšdkowania wnętrz i założenia nowych dachów był biskup krakowski Konstanty Felicjan Szaniawski. Do działań remontowych przystšpiono w latach 1726–1730, według planów architekta Kacpra Bażanki. Kolejne prace zabezpieczajšce wykonano przed koronacjš króla Augusta III Sasa przed jego przyjazdem w styczniu 1734 roku. W okresie konfederacji barskiej obiekt uległ dewastacji, szczególnie podczas walk w 1772 r. Remont zamku przeprowadzono w cišgu pół roku przed przyjazdem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1787 r. według planów królewskiego architekta – Dominika Merliniego w modnym wówczas stylu klasycystycznym. Położono nowe podłogi i naprawiono wszystkie okna. Z tego okresu pochodzš trzy sale pierwszego piętra (m.in. Sala Srebrna). Zamurowano wtedy też częœć okien od strony dziedzińca, co uchroniło kamieniarkę przed zniszczeniem podczas austriackich przeróbek w następnym stuleciu . Przebudowano fasadę budynku bramnego wyburzajšc renesansowš attykę, którš zastšpiono dachem dwuspadowym i szczytem z wazonami. W latach 1790-1792 wybudowano wokół wzgórza mur kleszczowy ze strzelnicami.

Wiek XIX i XX Po utracie niepodległoœci przez Polskę na zamek wkroczyły wojska zaborcze, niszczšc i grabišc dawnš siedzibę królewskš. Rezydencję przeznaczono wówczas na koszary wojsk austriackich. Przebudowš w latach 1803-1807 zajšł się inżynier wojskowy Jan Markl. Przegrodzono wtedy œcianami działowymi większe sale (przez co zniszczono wiele stropów, zamurowano okna i częœć krużganków (których resztę zamurowano póŸniej – w okresie Wolnego Miasta Krakowa w latach 1821-1823), obniżono dachy. W latach 1854–1856 przeprowadzono roboty konserwatorskie, które dały zamkowi neogotycki charakter, pozbawiajšc go renesansowych i barokowych elementów architektonicznych. Niejednokrotnie pod koniec XIX wieku próbowano wykupić Wawel od Austriaków, jednak kończyły się one niepowodzeniem. W roku 1880 Sejm Krajowy ofiarował obiekt cesarzowi Franciszkowi Józefowi I , a w 1901 roku Galicja kupiła od władz Austrii obiekty wojskowe znajdujšce się na Wawelu. Niebawem przystšpiono do pracy według planów architekta Tomasza Prylińskiego. Po opuszczeniu wojsk austriackich w latach 1905–1911 pracami restauracyjnymi kierowali kolejno architekci: Zygmunt Hendel (1905–1914), który dokonał restauracji dziedzińca arkadowego i wymienił dachy, Ignacy Sowiński (1914–1916), Karol Skawiński (1916), Adolf Szyszko-Bohusz (1916–1939 i 1945–1946), Bohdan Guerquin (1946–1947), Witold Minkiewicz (1947–1951), Alfred Majewski (1951–1983) oraz Przemysław Szafer (1984–1985). W 1920 r. zamek uznano za Gmach Rzeczypospolitej[2], a w 1930 r. utworzono tu placówkę muzealnš[2]. W okresie dwudziestolecia międzywojennego urzędował tu także prezydent RP Ignacy Moœcicki. W czasie okupacji hitlerowskiej (1940–1944) rezydencja odgrywała rolę biura oraz mieszkania generalnego gubernatora Hansa Franka. We wnętrzach dokonano wielu przeróbek, a budynki dawnych kuchni i wozowni połšczono, tworzšc jeden obiekt, w pełni zamykajšcy dziedziniec wewnętrzny. Po II wojnie œwiatowej przystšpiono do konserwacji wnętrz, przywracajšc im renesansowy i barokowy oraz (w częœci) klasycystyczny wyglšd, wyposażajšc je w zakupione lub nabyte od ofiarodawców dzieła. Wœród wielu darczyńców znaleŸli się: rodzina Konczakowskich z Cieszyna, Tadeusz Wierzejski, Tadeusz Raabe z Warszawy, Irena Antonina z Szembeków Bobbé, Pelagia Potocka, Rzymsko-Katolickie Towarzystwo Dobroczynnoœci w Petersburgu, Jerzy Mycielski, Leon Piniński, Antonina i Dawid Abrahamowiczowie, Jakub Potocki z Brzeżan. W 1945 roku Rada Narodowa zniosła funkcję obiektu jako rezydencji głowy państwa i w całoœci oddała jš na cele wystawiennicze, jako oddział Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu. Częœć pomieszczeń parteru skrzydła północnego przeznaczono również na Archiwum Państwowe m. Krakowa. W ostatnim dziesięcioleciu XX wieku zamek poddano gruntownej renowacji, a nazwę instytucji zmieniono na Zamek Królewski na Wawelu – Państwowe Zbiory Sztuki. Karolina Lanckorońska (historyk sztuki) przekazała w 2000 r. muzeum kolekcję obrazów od XIV-XVI w., ceramikę oraz listy Jacka Malczewskiego do Karola Lanckorońskiego.

Powrót

Darmowy hosting zapewnia PRV.PL